Sunday, January 3, 2016

монгол үндэсний хувцас

Уран нарийн, чамин тансаг хийц, хараа булаам чимэг, зүүлт бүхий хувцастай үндэстэн Монголоос өөр хаана ч байхгүй биз ээ. Монгол хүний ур ухаан, өв соёл шингэсэн дээл, хувцасны талаар Монголын Үндэсний музейн захирал, Урлаг судлалын ухааны доктор Ж.Саруулбуянтай ярилцлаа.

-Өвөг дээдсээс бидэнд үлдээсэн үндэсний нэгэн бахархал бол яах аргагүй Монгол дээл. Хүннүгийн үе, дундад зууны үед монголчуудын өмсөж байсан дээл хувцасны хэв загвар ямар байсан талаар яриагаа эхлэх үү?
- Монгол хүний ур ухаан шингэсэн чимэглэлүүдтэйгээрээ монгол дээл бусад үндэстнүүдийн хувцсаас ялгардаг. Манай өвөг дээдэс 100 гаруй төрлийн дээл хувцас хэрэглэж ирсэн түүхтэй. 13 дугаар зууны үеийн дээл хувцас ямар байсныг манай музейн үзмэрээс харж болно. Ястан үндэстэн болгон өөр өөрийн гэсэн хэв маяг , ёс заншлыг харуулсан хувцастай байсан. 13 дугаар зууны үед барга, захчин, өөлд, торгууд, урианхай, баяд, халхчуудыг хувцасаар нь ялгадаг байж. Тэд үндэстэн ястныхаа онцлогыг харуулсан хувцас өмсөж байсан. Нэг ёсондоо үндэстэн ястны дээл хувцас бол түүх, соёл, зан заншлыг шингээснээрээ аугаа юм. Өнгөц харахад хувцас амьдралын нэгэн хэрэглээ мэт боловч цаанаа түүх, соёлыг хадгалж байдгаараа онцлогтой. Монголчууд найр наадам, мал хуй хариулахад, аян замд ямар хувцас өмсөх вэ гээд дөрвөн улиралдаа зохицуулж хувцасладаг байж. Эхэс дээдэс, энгийн ард, хүүхэд багачуудын хувцас өөр өөрийн гэсэн хэв маягтай байсан. 17 зууны дунд үеэс гүн, тайж, ван зэрэг дэвээс шалтгаалан өмсөх дээлний хэв загварыг тогтоож өгсөн байдаг. 20 дугаар зууны эхэн үеэс төрийн ёслолын хувцас нэлээн өөрчлөгдөж эхэлсэн. Түүнчлэн Монгол үндэсний хувцасыг бэлэгдэл, зөн бэлэг дагаж явсан байгаа юм.

-Манжийн үед “манж хувцас” орж ирсэн гэж ярьдаг. Судлаач хүнийхээ хувьд та үүнийг судалж үзэв үү?
-Тухайн үед манж хувцасны хэв маяг орж ирсэн мэт харагдавч үнэн хэрэгтээ монголчууд үндэснийхээ хувцсыг хөгжүүлж ирсэн байдаг юм. Манжийн үед язгууртан, дээдэс янз бүрийн хэргэм цол авч байсан. Тэр үед зэрэг дэвийг малгайн чимэг, отог жинсээр нь илэрхийлдэг байсан учраас манжийн хувцас орж ирсэн гэж үздэг. Сүүлд Богд хаант засгийн үед эрэгтэй, эмэгтэй хүн ямар хэв маягтай хувцас өмсөх вэ гэдгийг зааж өгснөөр манж хувцасны хэв маяг халагдсан түүхтэй. Нийгэм цаг үеэ дагаад Монгол дээл өөрчлөгдөн хувьсаж ирсэн. Тухайлбал ардын хувьсгалын үед партизанууд дөрвөн талтай жанжин малгай, хантааз өмсөж байсан хувцасны улбаа өнөө хүртэл явж байна шүү дээ. Нэгдэлжих хөдөлгөөн өрнөж эхлэнгүүт нударгагүй дээл гарч ирсэн. Эндээс үзэхэд Монгол дээл маань хувьсаж, хүмүүс биед эвтэйхэн загвар хийцийг сонгож ирсэн нь харагдаж байгаа юм.

-Дээр үед эхнэр хүний эдэлж хэрэглэж байсан хувцасны хэв маяг маш өвөрмөц. Гадныхан байтугай монголчууд өөрсдөө гайхаж шагшдаг аа. Эхнэр хүний хувцасны зүүлт хэрэгсэл гэхэд нэлээн жин дардаг байсан гэлцдэг. Энэ тухайд?
- Маш өвөрмөц хувцас. Толгойн гоёлыг алт, мөнгөн эдлэл, шүр, сувдаар маш нарийн урлаж хийсэн. Эхнэр хүний хувцасны гоёл хэрэгсэл нь 5-8 кг байсан гэдэг. Энэ дээлийг олон жил өмссөний дараа духны арьс суларчихдаг юм гэж эмээ маань ярьж байсан. Халх эмэгтэйчүүдийн хувьд эхнэр хувцас нь эвэр үстэй түнтгэр мөртэй байсан. Өөлд эхнэр хүний өмсдөг байсан гол хувцас бол ууж юм. Ууж нь урд хэсгээрээ богино хойд хэсгээрээ урт байсан гээд угсаатны хувцас өөр өөрийн гэсэн онцлогтой.

-Ингэхэд эхнэр хүний дээлний эвэр үсийг юугаар хийдэг байсан юм бол оо?
-Эвэр үс нь хангарьд шувууны далавчийг илтгэдэг байж. Эхэн үедээ жонхуу буцалгаж өөрсдийнхөө үсээ хэлбэрт оруулдаг байсан гэдэг. Харин сүүл үедээ морины дэл сүүлийг ашиглан эвэр үсийг хийдэг болжээ.

Sunday, December 13, 2015

хувцасны өнгө тохируулах арга

Өөрийн гэсэн давтагдашгүй дүр төрхийг бүтээхийн тулд өнгөний зөв зохицлыг сонгох хэрэгтэй юм. Энэ нь бүхэл бүтэн урлаг бөгөөд хүн болгоны чадаад байдаг зүйл биш билээ. Гэхдээ дараах зургуудыг хараад гайхалтай санаа төрөх биз гэж найдна. Хадгалаад аваарай, бүсгүйчүүд ээ.

Зураг #1

Зураг #2

Зураг #3

Зураг #4

Зураг #5

Зураг #6

Зураг #7

Зураг #8

Зураг #9

Зураг #10

Зураг #11

Зураг #12

Зураг #13

Зураг #14

хамгийн эртний алдарт хот

Зураг #1 Иерихон /Палестины үндэсний засаг захиргаа/. Одоогийн Иерихоны нутаг дэвсгэрт анхны оршин суугчид нь МЭӨ 9-р зууны үед суурьшжээ. Энэ хугацааг Иерихонд баригдсан анхны чулуун байшингуудын насаар тогтоосон байна. Хотод эдүгээ 20 мянган хүн оршин суудаг. Түүхийн дурсгалт газруудаараа алдартай бөгөөд зарим нь нуранги болсон тууриуд боловч үзэж сонирхох жуулчдын цуваа тасардаггүй. Тухайлбал, Их Иродын ордон, Дөчин өдрийн уул руу хүмүүс их ирдэг. Энэ ууланд Ийсүс Христос 40 өдөр мацаг барьж шулмын нөлөөнөөс ангижирч байсан домогтой гэнэ.

Зураг #2 Библ /Ливан/. Энэхүү Библийн хотын анхны барилгууд МЭӨ 5-р зуунд баригдсан түүхтэй. Эхэн үедээ энэ хот Жебейль гэдэг нэртэй байжээ. Харин эндээс папирус /цаасны өвөг/ зөөдөг байсан грекүүд Библ хэмээн нэрлэсэн түүхтэй аж. Библ хот урлаг соёл, түүхийн дурсгал олонтой, тэдгээр дотроос эртний финикийн дугана, Библс цамхаг, гэгээн Иоанны сүм зэрэг дурсгалууд алдартай. Харин Олон улсын хөгжмийн Byblos наадам орчин үед олны анхаарлыг их татаж байна. Энэ наадамд Massive Attack, Epica, Beirut болон бусад олон оролцогчид ирж байжээ.

Зураг #3 Алеппо /Сири/. МЭӨ 4300 оны тэртээгээс Алеппо суурингийн түүх эхэлдэг. Одоо бол Сирийн хамгийн олон хүн амтай том хот болжээ. Баялаг түүхт энэ хот түүхэндээ ассир, грек, перс, рим, визант, араб, загалмайтан, монгол, османуудын гарт захирагдаж байв. Эдгээр үндэстнүүдийн олон талт соёл хотын өнгө төрхөд тод мөрөө үлдээснийг түүхэн дурсгалт бүтээлүүдээс харж болно.

Зураг #4 Дамаск /Сири/. Зарим түүхчид МЭӨ 10 мянган жилийн тэртээд Дамаск хотод хүмүүс суурьшиж эхэлсэн гэж үздэг. Хотын хөгжлийн чухал шат бол арамейчүүд ирж шугам хоолой татсан үе юм. Газар доогуурх энэ сүлжээ одоо ч хотын ус дамжуулах гол суваг болж байдаг. Дамаск хотыг Агуу Александр, римчүүд, араб ба османууд эзэлж байлаа. Өнөөдөр Дамаск хот дайны хөлд нэрвэгдэж, олон мянган хүнээ алдаж, түүх соёлын үнэт дурсгалуудаа сүйтгүүлээд байна.

Зураг #5 Эль-Файюм /Египет/. Каир хотоос баруун урагш байрладаг эртний энэ хот МЭӨ 4000 оны үед анх үүссэн. Тэр үед хотын иргэд Себека бурханы дүр хэмээн матарт өргөл барьц барьж, мөргөж шүтдэг байжээ. Занданшуулж оршуулсан 2000 гаруй матрын бунхныг археологчид олсон байна. Эль-Файюм хот томоохон захууд, лалын сүм, халуун усны газар ихтэй бөгөөд ойролцоо байрлах гайхамшигт цац суврагуудаараа алдартай.

Зураг #6 Сайда /Ливан/. Сайда бол эртний финикийн хот юм. Анхны барилгууд нь МЭӨ 4000 оны үед баригдсан, Газар дундын тэнгисийн Финик эзэнт гүрний үүсэл хөгжлийн эх ундарга болсон газар ажээ. Эндхийн урчууд шил хийх, нил ягаан өнгийн будаг үйлдвэрлэж, хатгамал урладгаараа хэдэн зуун дамжин алдаршиж байв.

Зураг #7 Пловдив /Болгар/. МЭӨ 4000 жилийн тэртээд анх үүссэн энэ суурин гараас гарт дамжсаар одоогийн энэ түвшинд хүрчээ. Өнөөдөр Пловдив эртний түүхийн үлдэгдлийг хадгалсан соёлын томоохон төв болсон байна. Энд Ромын амфитеатр, акведук буюу ус дамжуулах байгууламж, османы усан сан бий.

Зураг #8 Газиантеп /Турк/. МЭӨ 3650 оны үед анхны оршин суугчдаа хүлээн авсан газар. Олон зуун удаа засаглал солигдохыг үзэж, мөн олон зуун удаа дахин засварлагдсан хот юм. Хотын хамгийн үнэт дурсгал бол нэн эртний Зевгма хотын гоёмсог шигтгэмэл бүтээлүүдийн музей юм. Зевгма хотыг туркууд усанд автуулан живүүлсэн билээ.

Зураг #9 Бэйрут /Ливан/. Ливаны нийслэл МЭӨ 3000-5000 оны хооронд үүссэн түүхтэй. Хотын нутаг дэвсгэрээс археологичид финик, эллин, ром, араб, османы үеийн булш бунхан олон тоогоор олдог. Одоо бол Бэйрут бүс нутгийнхаа соёлын төвд тооцогдоно.

Зураг #10 Варанаси /Энэтхэг/. Варанаси бол Энэтхэгийн шашны мөргөлийн чухал төв бөгөөд индуизмын 7 ариун хотын нэг юм. Хот ойролцоогоор 3000 жилийн настай. Мөн 5000 жилийн өмнө Шива бурхан энэ хотыг үүсгэсэн гэх домог ч бий

1. Өдрийн турш дур булаам уруултай баймаар байна уу? Тэгвэл уруулаа будахаасаа өмнө бага зэргийн нүүрний суурь крем түрхээрэй. Энэ нь будаг удаан тогтоход нөлөөлдөг.

2. Сормуус дэрвийлгэгчээ үсний сэнсээр 3-4 секунд халаа. Гэвч хэтрүүлж болохгүй. Энэ нь сормуусанд үсний индүү шиг нөлөөлж, таныг хүүхэлдэй шиг тормогор нүдтэй болгоно.

3. Фитнесс клубт хичээллэсний дараа таны нүүр интүүр шиг улайчихаад байдаг уу? Хэрэв тийм бол улайлтыг хурдан буулгах арга зөөж өгье. Цул хүйтэн усанд базсан алчуурыг хүзүүн дээрээ тавихад цөөн хэдэн минутын дараа таны царай хэвийн байдалдаа орно.

4. Вазелиныг өөрийнхөө хамгийн сайн найзуудын нэг болгоорой. Багахан вазелин ямар олон шидтэй гээч. Уруулаа зөөлрүүлэх, арьсандаа тэжээл өгөхөөс авахуулаад сормуусандаа түрхэж харцаа тодруулахад тань хүртэл тусална.

5. Та үсээ нялх хүүхдийн сэвлэг шиг эрүүл, гялалзсан, зөөлөн болгомоор байна уу. Тэгвэл гэрээсээ гарахаасаа өмнө хурууны өндгийн чинээтэй "baby oil" буюу хүүхдийн тосоор үсэндээ тэжээл өгөөрэй.

6. Нүднийхээ харандааг хөлдөөгчиндөө 10 минут байлгачих. Тэгвэл таныг үзүүрлэхээс өмнө үзүүр нь үйрч унаад байхгүй.

7. Таны гоо үзэсгэлэнг нүүрэн дээр гарсан батга эвдээд байгаа юм биш биз? Тэгвэл унтахынхаа өмнө бага зэргийн шүдний оог батга гарсан хэсэг дээр түрхээрэй. Энэ нь хавдар улайлтыг багасгадаг онцгой нөлөөтэй.

8. Чухал ажилтай өдөр нүд чинь хавдчихаж уу? Тэгвэл хэрэглэсэн дүрдэг цайг нүд тус бүр дээр 5 миунт тавь.

9. Суганыхаа үсийг авсны дараа улайлт өгч, хорсож, эсвэл жижиг гүвдрүүнүүд гарч ирээд байдаг юм биш биз? Тийм бол үсээ авсны дараа хөлс дарагч түрхээрэй. Энэ нь таны арьсанд тайвшрал өгнө.

10. Тэвчээртэй нь аргагүй ургуулсан хумс тань захаасаа хугараад эхэлчихэж үү? Бүгдэнг нь авахад хайран санагдаад байвал "Наалдан пад" зэргийн супер цавуунаас түрхээд наачих. Тэгээд дуртай будгаараа далдлаарай. Энэ нь таны эрүүл мэндэд ямар нэг хохиролгүй.

гоо сайхан

8. Чухал ажилтай өдөр нүд чинь хавдчихаж уу? Тэгвэл хэрэглэсэн дүрдэг цайг нүд тус бүр дээр 5 миунт тавь.

Арьсаа залуугаар нь авч үлдэх хамгийн үр дүнтэй 5 зуршил

Гоо сайхан | 2015 / 11 / 18

Чиний нас ахихын хэрээр арьс чинь дагаад хөгширч урьдынх шигээ сайхан байхаа болино. Нас нэмнэ гэдэг амьдралын нэг хэсэг урчаас хөгшрөхгүй байна гэж байхгүй. Харин үйл явцыг нь удаашруулж бол болно шүү. Ингээд 30 нас хүртлээ өдөр тутам тогтмол хийж байх хэрэгтэй хэдэн аргыг дурдъя. Эдгээр аргууд нь 40-50 насны хооронд нүүрэн дээр үүсэх үрчлээг урьдчилан багасгаж өгөх болно.

Арьсаа залуугаар нь авч үлдэх хамгийн үр дүнтэй 5 зуршил

Гэхдээ одоо хийх зүйлийнхээ үр дүнг заавал 40-50 насны хооронд л үрчлээ үүсэх үед харна гэсэн үг биш юм шүү. 30 насандаа ч арьсандаа ямар эерэг өөрчлөлтүүд үүсч байгааг харж болно. За ингээд хамгийн түрүүнд арьс хуурайшилтаас эхлэе.

1. Хооллолтондоо анхаарч эхлэ
Чиний өдөр тутам хүнсэндээ хэрэглэж байгаа бүтээгдэхүүнүүд нэн тэргүүний анхаарах ёстой зүйл чинь юм. Нас ахих тусам арьс чинь шим тэжээлээ алдана. Тиймээс аль болох витаминлаг хүнс сонгож хэрэглэснээр арьс чинь биенээсээ шим тэжээлээ авах болно. Гол төлөв омега 3, омега 6 тай бүтээгдэхүүн сонгон хэрэглэж байвал арьсанд чинь илүү тустай. Мөн долоо хоногт 3 удаа загасны мах идэж байхыг хичээгээрэй. Ингэснээр Д витамины дутагдалд орно гэсэн асуудал үүсэхгүй. Мөн өдөр бүр жимс, ногоо идэж байгаарай. Боломжтой бол түргэн хоолноос татгалзах хэрэгтэй шүү. Хэрвээ чи дотроосоо л эрүүл байвал гаднаасаа ч эрүүл сайхан харагдах болно.

2. Тогтмол давтамжтай ус уух
Өдөр бүр 1,5л ус ууж байх хэрэгтэй. Ус бидний биеийг бохирдлоос цэвэрлэж байдаг юм. Мөн чиний биед хангалттай ус байхгүй байвал арьс чинь дагаад хуурайшиж эхлэх болно. Тиймээс чиний бие байнга усаар хангагдаж байх хэрэгтэй. Ундаа, цай, кофе зэрэг нь хүний биед шаардлагатай шингэнийг нөхөж чадахгүй. Мөн дээрх уух зүйлсийг хэтрүүлж хэрэглэвэл арьсанд чинь муу шүү.

3. Нарнаас байнга хамгаал
Наранд удаан явж жаахан л түлэгдэхэд түргэн хөгшрөлтийн шатууд явагдаж, арьсны хорт хавдар тусах магадлал өндөрсдөг. Нарнаас хамгаалах ямар ч арга хэмжээ авахгүй яваад л байвал өөрсдөө ч мэдэхгүйгээр харлаж, үрчлээтэж, эрүүл бус дүр төрхтэй, өвчтэй арьстай болно гэсэн үг. Арьсаа нарнаас хамгаалах хамгийн зөв арга бол зориулалтын тос хэрэглэх. Нарнаас хамгаалах тос хэрэглэснээр нүүрний арьс яг өвлийнх шиг цагаан цайвар хэвээр байна гэж ойлгож болохгүй. Гэхдээ нарны хэт ягаан туяаг бууруулж, түүний хорыг нүүрний арьсанд нөлөөлөхөөс хамгаална. Мөн нүүрний арьс цэвэрхэн, өнгөлөг бор болдог. Нүүрэндээ SPF-тэй энгэсэг хэрэглэсэн ч, хөл гар, хүзүүний арьсыг ч бас нарнаас хамгаалах хэрэгтэй юм.

4. Чийгшүүлэгчийг хэзээ ч мартаж болохгүй
Ялангуяа манайх шиг цаг агаартай оронд чиний өдөр тутам хэрэглэж байх ёстой арьс арчилгааны үндсэн бүтээгдэхүүн бол чийгшүүлэгч байх ёстой.

4. Арьс арчилгааг зуршил болтол нь хий
Чи арьсаа яаж цэвэрлэдэг байсан ч хамаагүй өдөрт дор хаяж хоёр удаа буюу өглөө, орой заавал цэвэрлэж байгаарай. Өглөө нүүрээ будахынхаа өмнө болон орой унтахынхаа өмнө заавал арьсаа арчилж, цэвэрлэж байх хэрэгтэй. Хэчнээн цаг орох байсан ч хамаагүй заавал хийх зүйл чинь юм шүү. Нэг өдөр нь цэвэрлэчихээд дараагийн хоёр өдөр нь цэвэрлэхгүй байж болохгүй. Тиймээс өдөр бүр арьсаа цэвэрлэж, арчилж байгаарай. Тууштай хичээл зүтгэлийг чинь чиний арьс үнэлж л таараа.

Арьсаа залуугаар нь авч үлдэх хамгийн үр дүнтэй 4 зуршил

монгол хэлний дүрэм

1. МОНГОЛ ХЭЛНИЙ ДҮРЭМ1983 оны Ц. Дамдинсүрэн, Б. Осор нарын "Монгол үсгийн дүрмийн толь" хэмээх бүтээл дэх 64дүрэмДҮРЭМ 1МОНГОЛ ҮСГИЙН ТУХАЙА а Б бВ в Г г Д дЕе ЁёЖжЗз И иЙ й К кЛ л М м Н нО о Ө өП п Р р С сТ т У уҮ ү Ф ф Х хЦ ц Ч чШ шЩ щЪ ъЫ ыЬ ь Э э Ю юЯ я Цагаан толгойДүрэм 2Монгол бичиг 35 үсэгтэй. Эдгээр үсгийг эгшиг, гийгүүлэгч, тэмдэг гэж гурав хуваана.  Уушигнаас гарсан хий амны хөндийгөөр саадгүй чөлөөтэйгөөр гарч хэлэгдэх авиаг эгшиг авиа гэнэ.  Уушигнаас гарсан хий амны хөндийгөөр гарахдаа ямар нэг саад хашилт тохиолдож хэлэгдэх авиаг гийгүүлэгч авиа гэнэ.  Цагаан толгойн үсгийн а, э, и, о, у, ө, ү, я, е, ё, ю, й, ы энэ арван гурав нь эгшиг; б, в, г, д, ж, з, к, л, м, н, п, р, с, т, ф, х, ц, ч, ш, щ энэ хорь нь гийгүүлэгч; ъ, ь хоёр нь дуудлагагүй тул эгшиг ч биш, гийгүүлэгч ч биш зүгээр тэмдэг үсэг болно.Дүрэм 3Эгшиг үсэг 13 боловч монгол хэлний эгшиг авиа 7 юм. Энэ долоон авиаг тэмдэглэх а, э, и, о, у, ө, үүсгийг үндсэн эгшиг гэнэ. Нөгөө я, е, ё, ю, й, ы зургааг туслах эгшиг гэнэ.Дүрэм 4Монгол үгийн эхний үеийн эгшиг дандаа тодорхой хэлэгдэх тул түүнийг өргөлтөт эгшиг гэдэг.Үгийн нэгдүгээр үеэс хойш орох богино эгшгүүд цөм тодорхойгүй хэлэгдэх тул түүнийг балархайэгшиг гэнэ. Жишээлбэл: Гэрэл, мандах гэдэг хоёр үгийн эхний эгшгүүд өргөлттэй ба сүүлийнэгшгүүд балархай юм.
2. Дүрэм 5Сунгаж удаанаар хэлэх эгшгийг урт эгшиг гэнэ. Урт эгшгийг дөрвөн аргаар тэмдэглэнэ.  Үндсэн эгшгийг давхарлаж аа, ээ, оо, уу, өө, үү гэж тэмдэглэнэ.  Я, е, ё, ю эгшгийн дараа үндсэн эгшгийн нэгийг давхарлаж яа, яу, еэ, еү, еө, ёо, ёу, юу, юү гэж тэмдэглэнэ.  Зөөлөрсөн гийгүүлэгчийн дараах урт эгшгийг бичихдээ зөөлний тэмдгийг и болгож үндсэн эгшиг нэгийг нэмж иа, ио, иу гэж тэмдэглэнэ. Үндсэн эгшиг гурвыг давхарлаж бичихгүй.  И эгшгийг уртаар бичихдээ эр үгийн ы, эм үгийн ий гэж ялгаж тэмдэглэнэ. Эр үгийн ы эгшиг дан үсгээр тэмдэглэсэн богино эгшгийн хэлбэртэй боловч урт и эгшиг юм. Эм үгийн ий хос эгшгийн хэлбэртэй боловч урт эгшиг юм. Жишээлбэл: Ардын, ордны, өвлийн дэрсний гэх мэт.Дүрэм 6Нэг үе болж хавсран орсон хоёр өөр эгшгийг хос эгшиг гэнэ. Жишээлбэл: Аймаг, ойр, үнэтэй,үйлдвэр, туйл, яйрих, ёйлгор, гуанз, аугаа гэх мэт. Монгол хэлний хос эгшгийг ай, эй, ой, уй, үй, яй,ёй, юй, хааяа уа, ау гэж тэмдэглэнэ. Монгол хэлэнд “өй” гэсэн хос эгшиг хэрэглэхгүй.Дүрэм 7Арван гурван эгшгээс:  Хэлний угт бүтэх а, о, у, я, ё, ю (у), ы долоог эр эгшиг гэнэ.  Хэлний дунд бүтэх э, ө, ү, е, ю (ү) тавыг эм эгшиг гэнэ.  Хэлний үзүүрт бүтэх и, й хоёрыг саармаг эгшиг гэнэ. Эр эгшиг орж бүтсэн үгийг эр үг гэнэ. Эм эгшиг орж бүтсэн үгийг эм үг гэнэ.  Саармаг эгшгээр бүтсэн үгэнд залгавар залгахад эм эгшиг гардаг учир саармаг эгшгээр бүтсэн үгийг эм үгэнд тооцно. Жишээлбэл: ишиг-ишгээр, жил-жилүүд, чийг- чийгтэй гэх мэт.Дүрэм 8Үгийн эхний эгшиг, мөнхүү үгийн дараах эгшгийг ялган тогтоох ёсыг эгшиг зохицох ёс гэнэ. Эгшигхэлний ба уруулын талаар зохицно. Монгол хэлний нэг үгэнд эр, эм эгшиг хамтран орохгүй. Эрэгшиг эр эгшигтэйгээ, эм эгшиг эм эгшигтэйгээ зохицож орно. Саармаг эгшиг эр, эм ямар чэгшигтэй зохицон орно. Энэ бол эгшиг хэлний талаар зохицох ёс юм. Гажилт:
3.  Хоёр үгнээс бүтсэн нэг үгэнд эр, эм эгшиг орж болно. Жишээлбэл: горьгүй, болохгүй, Батгэрэл гэх мэт.  Хааяа үгийн эцсийн урт эгшиг энэ дүрмийг зөрчинө. Жишээлбэл: байжээ, болжээ, гарчээ гэх мэт.Дүрэм 9Эгшиг уруулын талаар зохицохдоо:  Үгийн эхний үед а, у байвал хойшид а дагана. Жишээлбэл: авдартай, уламжлахад, хамгаалахаараа, уулзвар гэх мэт.  Үгийн эхний үед э, ү, и байвал хойшид э дагана. Жишээлбэл: эрдэм, үзэгдэхэд, жинхэнэ гэх мэт.  Үгийн эхний үед о байвал хойшид о дагана. Жишээлбэл: онгоцоор, оролцоход гэх мэт.  Үгийн эхний үед ө байвал хойшид ө дагана. Жишээлбэл: мөнгө, өргөдөл, өндөглөхөд гэх мэт.  Энэ зохицолд урт, хос, туслах эгшиг хамаарна. Жишээлбэл: Ёндон, олъё, уралдаантайгаар, үзье, үдэшлэгтэй, инээдэм, уяатай гэх мэт.Үгийн эхний үед ийм эгшиг байвал Хойшид тохиолдох эгшиг ньа, у ->аэ, ү, и ->эо ->оө ->өГажилт:  уу, үү, юу, юү, яу, ёу, еү, иу эгшгүүд эгшиг зохицох ёсыг зөрчиж орох бөгөөд хойшид дагах эгшгийг өөрийн зохицолд авна. Жишээлбэл: орчуулагч, өрнүүлсэн, оёулахдаа, үеүдэд, хориулан гэх мэт.  и, ий, ы, эй эгшгүүд эгшиг зохицох ёсыг зөрчиж орох боловч хойшид дагах эгшиг нь өмнөх эгшгийн зохицолд хамаарагдана. Жишээлбэл: ажиллах, хөгжилдөнө, онийсон, нөхөдтэйгөө, өвстэйхөн, доёийсон гэх мэт.Дүрэм 10ы, ий хоёрыг ялгаж бичих дүрэм:  Урт ы үсгийг эр үгэнд бичнэ. Эм үгэнд ердөө бичихгүй. Жишээлбэл: ардын, нарны, хотыг, уулыг гэх мэт.
4.  Эм үгэнд ий үсгийг бичнэ. Жишээлбэл: хүний, эрдмийг, өвлийн, шүлгийг гэх мэт.  ий үсгийг эр үгэнд хааяа бичнэ. Үүнд: ж, ч, ш, ь, и хэлний г үсгээр төгссөн эр үгэнд бичнэ. Жишээлбэл: туужийг, ачийн, багшийн, айргийг, ааргийн, харь-харийн, анги- ангийн гэх мэт.Дүрэм 11я, е, ё, ю дөрөв бол уг нь гийгүүлэгч эгшиг хоёр авиагаар бүтсэн бүхэл үеийг тэмдэглэх үсэг юм.Үүнийг хавсарсан үсгээр жишээ болгон үзүүлье. (Гийгүүлэгч үсгийг i үсгээр тэмдэглэв.)  я-iа  е-iэ, iө  ё-iо  ю-iу, iүэнэ дөрвөн үсгийг я-гийн төрлийн үсгүүд гэнэ.Дүрэм 12Эр үгийн эхний үед богино и үсгийг бичихгүй, дандаа я-гийн төрлийн үсгийг бичнэ. Жишээлбэл:мянга, пял, янзага, ёс, хялгана гэх мэт.Дүрэм 13Юу, яу, ёу, еү эгшгийг ялгаж бичих нь:  Үгэнд юу мэтээр хэлэгдэх урт эгшгийг юу, яу, ёу, еү дөрвөн янзаар бичнэ.  Үгийн үндэс нь я, е, ё үсгээр төгссөн бол түүнийг солихгүй зөвхөн у, ү эгшиг нэмнэ. Жишээлбэл: хоёр-хоёул, хая-хаяул, оё-оёул, үе-үеүд, бие-биеүд гэх мэт.  Үгийн үндэс нь я, е, ё үсгээр төгссөн биш бөгөөд ю хэлэгдвэл тэр ю үсгийг бичнэ. Жишээлбэл: аюул, Аюуш, оюун, гиюүрэх гэх мэтДүрэм 14  Я-гийн төрлийн эгшиг өмнөх эгшигтэйгээ нийлж урт эгшиг буюу хос эгшиг болдоггүй, тусгай үе хэвээр байна. Жишээлбэл: байя, хөөе, ная, оё, бие гэх мэт.  Я-гийн төрлийн эгшиг арын эгшигтэй нийлж урт ба хос эгшгийг бүтээнэ. Жишээлбэл: яарах, үеэс, аюул, оёод, оюутан, оёулах, хаяулах, саяын, гоёыг, биеийг гэх мэт.
5. БАЛАРХАЙ ЭГШГИЙН ДҮРЭМДүрэм 15Монгол хэлэнд үгийн нэгдүгээр үеэс хойш орсон богино эгшгүүд цөм тодгүй балархай хэлэгдэнэ.Балархай эгшгийг олж бичихэд амаргүй боловч гийгүүлэгч үсгүүдийг хянаж үзвэл зарим гийгүүлэгчүсгүүд заавал эгшиг дагуулж үе бүтээдэг байхад зарим гийгүүлэгч үсгүүд заавал эгшиг дагуулжявдаг биш байна. Энэ байдлаас үндэслэн балархай эгшгийн дүрмийг тогтоохын тулд гийгүүлэгчүсгийг эгшигт гийгүүлэгч, заримдаг гийгүүлэгч, онцгой гийгүүлэгч гэж гурав хуваана.Дүрэм 16Эгшигт гийгүүлэгч: М, н, г, л, б, в, р энэ долоон гийгүүлэгч үсэг үгэнд орохдоо өмнөө буюу хойнооаль тод хэлэгдэх талдаа заавал эгшигтэй бичигдэнэ. Үүнийг эгшигт гийгүүлэгч гэнэ. Жишээлбэл:газар, тохом, цацрал, модон, хөдөлмөр, гарав, үзэл, тасархай гэх мэт. Үүнийг цээжлэхдээ “Монголбаавар” гэнэ. Гажилт:  Хэлний угийн н-ийн дараа заахын тийн ялгалын г нөхцөл эгшиггүй бичигдэж болно. Жишээлбэл: байшинг, дүнг, Галсанг, хөвөнг гэх мэт.  Тусгай бичигддэг л, нь хоёр эгшиггүй бичигдэнэ. Жишээлбэл: сайн л байна. Хоёр нь үлджээ. гэх мэт.Дүрэм 17Д, т, ж, з, с, ш, ц, ч, х есөн гийгүүлэгч үсэг үгэнд эгшигтэй, эгшиггүй хоёр янзаар бичигдэх тулзаримдаг гийгүүлэгч гэнэ.Заримдаг гийгүүлэгч бол эгшигт гийгүүлэгчийн дараа өмнө хойноо эгшиггүй орж болно.Жишээлбэл: Ховд, хагд, амт, тэнд, ард, тэвш, багш, булш, зунш, дарш, эзэмж гэх мэт. Гажилт: Үйлтнэрийн ирээдүй цагийн х нөхцөлийн өмнө заавал эгшиг бичдэг учир энэ дүрэмд хамаарахгүй.Жишээлбэл: өгөх, явах, олох, хамах, харах гэх мэт.Дүрэм 18Заримдаг гийгүүлэгч нь заримдаг гийгүүлэгчийн дараа орохдоо сүүлчийн заримдаг нь өмнөө буюухойноо аль хэлэгдэх талдаа заавал эгшигтэй бичигдэнэ. Жишээлбэл: модот, модтод, хожид,хождох, бусад, бусдад, эзэд, батад, ахад, лацад, мөчид, хойшид, буцаж, эцэс, ачит, анжис гэх мэт.Гажилт: Заримдаг гийгүүлэгчийн дотроос с, х үсгийн дараа т, ч үсэг өмнө хойноо эгшиггүй оржболно. Жишээлбэл: туст нөхөр, түүхт он, усч хүн, түүхч эрдэмтэн гэх мэт.
6. Дүрэм 19  Эгшигт гийгүүлэгчийн дараа үгийн эцэст ямар ч балархай эгшиг бичиж болно. Жишээлбэл: ямба, толбо, алба, Пагма, хурга, хөрөнгө, мөнгө, анги, тогло, ажигла, муна, ирнэ, урва, харва, цэлмэ гэх мэт.  Заримдаг гийгүүлэгчийн дараа үгийн эцэст и-ээс өөр балархай эгшиг бичихгүй. Жишээлбэл: салхи, банди, гархи гэх мэт.Энэ дүрмийн 16, 18 дугаар зүйлд дурдсан балархай эгшгийн дүрмийг мартахгүй тогтооход зориулжтомъёогоор үзүүлбэл:7+э7+9–э9+9+эЭгшигт гийгүүлэгчийг 7-гийн тоогоор, заримдаг гийгүүлэгчийг 9-ийн тоогоор, эгшиг үсгийг э-ээртэмдэглэв.Дүрэм 20К, Ф, Щ гурван үсэг монгол үгэнд бичигдэхгүй, зөвхөн гадаадын үгэнд бичигдэнэ. Жишээлбэл:коммунизм, капитал, фабрик, Щорс гэх мэт.П үсэг монгол үгийн дунд ба адагт орохгүй, харн монгол үгийн эхэнд хааяа бичигдэнэ. Жишээлбэл:пагдгар, пүл пал, пээ юу вэ гэх мэт.К, ф, щ, п дөрвөн үсгийг онцгой гийгүүлэгч гэж нэрлэнэ.Дүрэм 21Б, В үсгийг ялгаж бичих дүрэм:1. Б үсгийг ихэвчлэн үгийн эхэнд бичнэ. Үгийн дунд л, м, н, в үсгийн дараа бичнэ. Жишээлбэл:бодлого, толбо, самбар, хэн бэ? явбал гэх мэт.2. В үсгийг ихэвчлэн үгийн дунд болон адагт бичнэ. Үгийн эхэнд хааяа цөөн үгэнд бичнэ.Жишээлбэл: ваадан, вандан, ваар, хавав, харав, хөвөвч гэх мэт.Дүрэм 22Г үсгээр хоёр авиаг тэмдэглэнэ:
7. 1. Хүүхэн хэл идэвхтэй оролцож “га, го, гу, гы” гэж хэлэгдэх г үсгийг хоолойн г гэнэ. Хоолойн г-ийнард а, о, у, ы дөрвөн эгшгийн нэгийг бичнэ. Жишээлбэл: арга, аргын, бага, ботго, гудамж гэх мэт.2. Хэлний угаар хэлэгдэх г үсгийг хэлний г гэнэ. Хэлний г ардаа эгшиггүй буюу а, о, у, ы дөрвөөсөөр эгшигтэй байна. Жишээлбэл: аймаг, нутаг, хөрөнгө, цэнгэл, цэцэг, гүйцэтгэх гэх мэт.Хэлний г үсгийн ард залгавар залгахад а, о, у эгшиг орох боловч хэлний г хэвээр байна.Жишээлбэл: хамаг-хамгаас, тоорцог-тоорцгоор, туг-тугууд, аймаг-аймгарх, омог-омгорхуу гэх мэт.Дүрэм 23Н үсгээр хоёр авиаг тэмдэглэнэ:1. Хэлний үзүүр хатуу тагнайд хүрч хэлэгдэх н авиаг хэлний үзүүрийн н гэнэ. Хэлний үзүүрийн нхойноо эгшиг буюу ь-тэй байна. Жишээлбэл: чанар, үнэг, чоно, явна, нум, нөмөр, оньс, тань гэхмэт.2. Хэлний үзүүр хатуу тагнайд хүрэхгүй хэлэгдэх н үсгийг хэлний угийн н гэнэ. Хэлний угийн н ардааэгшиггүй байна. Жишээлбэл: ганган, онгоц, сан, байшин, Лувсан, Сүрэн гэх мэт.Зарим үгийн эсийн хэлний үзүүрийн н авиа халх аялгуунд хэлний угийн н болж хэлэгддэг бөгөөдзалгавар залгахад хэлний үзүүрийн н болох нь тодорхой болно. Жишээлбэл: мэргэн-мэргэнээр, он-оны, үнэн-үнэний гэх мэт.Дүрэм 24Хэлний үзүүрийн н-ийг хэлний угийн н-ээс, хоолойн г үсгийг хэлний г-ээс ялгахын тул хэлнийүзүүрийн н, хоолойн г үсгийн ард бичсэн балархай эгшгийг ялгах эгшиг гэнэ. Жишээлбэл: хана,бага, оно, торго, үнэ, онгоц, өнөр, торни гэх мэт.Тайлбарлах нь:Өргөлттэй эр, үндсэн эгшиг, мөн урт хос эгшиг ба ы эгшгийн өмнө орсон г бол их төлөв хоолойн гбайна. Жишээлбэл: газар, гуйх, гоожих, тогоо, агуу, даргын, агаар гэх мэт. Балархай эгшгээс бусадэдгээр дурдсан эгшгийг ялгах эгшиг гэж нэрлэхгүй.Дүрэм 25Дараалсан гурван гийгүүлэгчийн гуравдугаар нь хоолойн г, хэлний үзүүрийн н хоёрын нэг бөгөөдтүүний арын ялгах балархай эгшгээр үг төгсгөвөл тэр ялгах эгшиг сонстохгүй тул н ба г-ийн өмнөбогино эгшиг бичнэ. Үүнийг дараалсан гурван гийгүүлэгчийн дүрэм гэнэ. Жишээлбэл:
8.  Аньсага, бортого, ганзага, жинхэнэ, зулзага, оньсого, турсага, хавтага, харцага, хоромсого, хундага, чагтага, чандага, чогчиго, эрдэнэ, янзага гэх мэт цөөн нэр үг байна.  Цаг заах үйл үгийн одоо, ирээдүй цагийн –на, -нэ, -но, -нө нөхцөлийг давхар гийгүүлэгчээр төгссөн үгэнд залгахдаа дараалсан гурван гийгүүлэгчийн дүрмээр бичнэ. Жишээлбэл: манд-на-мандана, мөлх-нө-мөлхөнө, урс-на-урсана, орш-но- оршино гэх мэт.Дээрх хоёр тохиолдлоос бусад үгэнд балархай эгшгийн дүрмийг зөрчихгүй бол 3 ба 4 гийгүүлэгчдараалан орж болно. Жишээлбэл: урсга, ястны, эмхтгэх, цомхтго, төрөлхтний, эрхтний гэх мэт.Дүрэм 26Дараалсан хоёр гийгүүлэгчийн хоёрдугаар гийгүүлэгч нь хоолойн г, хэлний үзүүрийн н хоёрын нэгбайвал түүний өмнө и-ээс бусад балархай эгшиг бичихгүй. Жишээлбэл: авга, алга, тамга, ганга,торго, годгор, хазгар, босго, тошгор, авна, аялна, бодно, маажна, босно, хөшнө гэх мэт.Хэлний үзүүрийн н буюу хоолойн г-ийн өмнө хэлний үзүүрийн н буюу хоолойн г тохиолдвол завсарнь эгшиг бичнэ. Жишээлбэл: унана, дагана, унага, шанага, багана гэх мэт.Дүрэм 27Ж, ч, ш-ийн дараах эгшиг:  Эр үгийн эхний ж, ч, ш гурвын дараа богино и эгшиг бичихгүй, а, о, у гурвын нэгийг бичнэ. Жишээлбэл: шар, чагтага, жаргалан, шороо, чоно, чухал, шугам гэх мэт.  Эм үгийн эхний ж, ч, ш-ийн дараа богино э эгшгийг бичихгүй, и, ө, ү гурвын нэгийг бичнэ. Жишээлбэл: жил, чимээ, ширээ, чөлөө, шөнө, жүжиг, шүдлэн гэх мэт.  Эр, эм ямар ч үгийн дунд орсон ж, ч, ш гурвын дараа балархай эгшиг бичих шаардлага гарвал дандаа и эгшиг бичнэ. Жишээлбэл: ажил, ашиг, ишиг, хөгжил, учир, дэвших гэх мэт.  Ж, ч, ш-ийн дараа ямар ч урт эгшгийг бичиж болно. Жишээлбэл: шаантага, шээзгий, шүүх, хашаа, чанаржуулах, хөгжөөнө гэх мэт.ГЭЭГДЭХ ЭГШГИЙН ДҮРЭМДүрэм 28Үгэнд залгавар залгахад балархай эгшгийн дүрмийн ёсоор шаардагдахгүй болж хасагдах эгшгийггээгдэх эгшиг гэнэ. Ийнхүү эгшиг гээгдэх гурван тохиолдол байна. Үүнд:
9.  Гийгүүлэгчээр төгссөн үгэнд урт эгшгээр эхэлсэн залгавар залгахад уг үгийн төгсгөлийн гийгүүлэгчийн өмнөх балархай эгшиг гээгдэнэ. Жишээлбэл: олон- олноос, авар-авраад, суртал-суртлаар гэх мэт.  И-аас бусад богино эгшгээр төгссөн үгэнд урт эгшгээр эхэлсэн залгавар залгахад төгсгөлийн балархай эгшиг гээгдэнэ. Жишээлбэл: чарга-чаргыг, хана-ханаар, сана- сануул, эмнэ-эмнүүл, өмнө-өмнөөс гэх мэт.  Гийгүүлэгчээр төгссөн үгэнд гийгүүлэгчээр эхэлсэн залгавар залгахдаа өмнө нь эгшиг жийрэглэвэл мөн үгийн эцсийн гийгүүлэгчийн өмнөх эгшиг гээгдэнэ. Жишээлбэл: боловсор-л-боловсрол, сурагчид-д-сурагчдад, үсэр-х-үсрэх гэх мэт.Гажилт:  Оноосон нэрийн төгсгөлийн гийгүүлэгчийн өмнөх балархай эгшгийг гээхгүй. Жишээлбэл: Матад-Матадаас, Орхон-Орхоны, Пунцаг-Пунцагийг гэх мэт.  Галав, төлөв гэх мэт зарим үгийн балархай эгшгийг гээхэд үгийн үндэс ихээхэн өөрчлөгдөхөөр болбол балархай эгшгийг гээхгүй.  Уламжлалын зарчим баримталж бичсэн үгийн “и” эгшгийг гээхгүй. Жишээлбэл: тэнхимийн, эрихээр гэх мэт.Дүрэм 29Нэг үгэнд хэд хэдэн залгавар залгахдаа нэгэнтээ гээж бичсэн эгшгийг сэргээж бичихгүй.Жишээлбэл: бутар-бутрал-бутралаар, нөхөд-нөхдөд-нөхдөдөө, бэх-бэхэж-бэхэжтүгэй-бэхжих-бэхжихэд гэх мэт.Дүрэм 30Эгшгийг гээхдээ эгшигт гийгүүлэгч, заримдаг гийгүүлэгчийг эгшиггүйдүүлэх, мөн үгийн дунд орсонялгах эгшиг, үйлт нэрийн “х”-гийн өмнөх эгшиг, дараалсан гурван гийгүүлэгчийн дүрмээр бичсэнэгшиг, зөөлрүүлэх үүрэгтэй “и” эгшгийг гээх зэргээр балархай эгшгийн дүрмийг зөрчиж болохгүй.ХАТУУ, ЗӨӨЛНИЙ ТЭМДГИЙН ДҮРЭМДүрэм 31Эр үгэнд орсон зарим гийгүүлэгчийг уг хэлэгдвэл зохих байраас нь урагшлуулах, тагнайшуулахзэргээр хэлэхийг зөөлрүүлэх гэнэ. Жишээлбэл: бар-барь, хол-холь, ам-амь, зах-захь, тав-тавь гэхмэт.Эм үгийн гийгүүлэгч үсгүүд угаас тагнайшиж зөөлөн хэлэгддэг тул түүнд зөөлний тэмдгийгзөөлрүүлэх үүрэгтэй хэрэглэхгүй. Зөөлөрсөн дан гийгүүлэгчийн ард зөөлний тэмдгийг бичнэ. Хэрэв
10. давхар гийгүүлэгч зөөлөрвөл түүний ард “и” бичнэ. Жишээлбэл: морь, тахь, хонь, архи, орхи, тамхи,болхи, солби, дорви, анги гэх мэт.Дүрэм 32Зөөлний тэмдгийн солигдох нь:  Зөөлний тэмдгийн дараа үндсэн эгшиг (а, о, у, и) орвол зөөлний тэмдгийг сольж и болгоно. Жишээлбэл: боль-болиод, дохь-дохио, захь-захиа, сургууль-сургуулийн, харь-хариу гэх мэт.  Зөөлний тэмдгийн дараа эгшигт гийгүүлэгч (в, г, л, м, н, р) орвол зөөлний тэмдгийг сольж и болгоно. Жишээлбэл: морь-моринд, соль-соливол, ярь-яриг, барь-баримт, сахь-сахилаа, тахь-тахина гэх мэт.  Зөөлний тэмдгийн дараа үйлт нэрийн ирээдүй цагийн –х нөхцөл орвол зөөлний тэмдгийг сольж и болгоно. Жишээлбэл: тавь-тавих, ярь-ярих, ань-аних, холь-холих, хумь-хумих гэх мэт.  Заримдаг гийгүүлэгчийг зөөлрүүлсэн зөөлний тэмдгийн дараа дахин заримдаг гийгүүлэгч орвол зөөлний тэмдгийг сольж и болгоно. Жишээлбэл: зохь-зохис, захь- захидал, сахь-сахиж, боть-ботид гэх мэт.Дүрэм 33Зөөлний тэмдгийн үл солигдох нь:  Зөөлний тэмдгийн дараа туслах эгшиг (я, ё) орвол зөөлний тэмдэг хэвээр байна. Жишээлбэл: барья, сахья, сольё, дохьё гэх мэт.  Эгшигт гийгүүлэгчийг зөөлрүүлсэн зөөлний тэмдгийн дараа заримдаг гийгүүлэгч орвол зөөлний тэмдэг хэвээр байна. Жишээлбэл: барь-барьдаг, барьц, барьзна, амьтан, шуугьж, хальсан гэх мэт.  Хоёр үгнээс бүтсэн үгэнд зөөлний тэмдэг хэвээр байна. Жишээлбэл: Дарьбазар, морьгүй гэх мэт.Дүрэм 34Тусгаарлагч ъ, ь:  Эр үгэнд я, ё эгшиг өмнөх гийгүүлэгчээсээ саланги дуудагдахаар орвол өмнө нь хатуугийн тэмдгээр тусгаарлаж бичнэ. Жишээлбэл: авъя, олъё, товъёг, угтъя гэх мэт.
11.  Эм үгэнд е эгшиг өмнөх гийгүүлэгчээсээ саланги дуудагдахаар орвол өмнө нь зөөлний тэмдгээр тусгаарлаж бичнэ. Жишээлбэл: өгье, үзье, тэнцье гэх мэт.Я, е, ё, ю үсгүүд эгшиг ба зөөлний тэмдгийн дараа залгаж ороход өмнө нь хатуу, зөөлний тэмдэг (ъ,ь) бичихгүй. Жишээлбэл: саная, хичээе, олгоё, байя, хөгжөөе, барья, орхиё, цохьё гэх мэт.УТГАТ ХЭСГИЙГ ЗӨВ БИЧИХ ДҮРЭМДүрэм 35Үгийн утгат хэсэг язгуур, дагавар, нөхцөлийг нэг тогтсон хэлбэртэй бичихийг чармайна.Жишээлбэл: Үйл үгийн байдал заадаг –цгаа, -цгоо, -цгээ, -зна, -знэ, -зно –знө нөхцөлийн бүтцийг ц,з гийгүүлэгчийн ард эгшигтэй бичвэл эгшиг буюу эгшигт гийгүүлэгчээр төгссөн үгэнд залгахадбалархай эгшиг нь илүүдэх учир нөхөлийн бүтэц –цагаа, -цгаа; -зана, -зна гэж хоёр янз болжтайлбар дүрэм хэрэгтэй болно. Иймээс байцгаа, байзна, хүлээцгээ, хүлээзнэ, харцгаа, харзна,уншицгаа, уншизна гэж нэг ижил бүтэцтэй бичнэ.Дүрэм 36Үгэнд залгавар залгахад үгийн үндсийг эвдсэн ч болох, эвдээгүй ч болох учир тохиолдвол үгийнүндсийг эвдэхгүйг чухал болгоно. Жишээлбэл: эцэст, тасал-тасалж, товчил-товчилж гэж бичнэ.Эцсэд, таслаж, товчлож гэж бичихгүй.Дүрэм 37Үсгийн дүрэм ёсоор ижил бичиж болмоор боловч үгзүйн зарчмаар өөр өөр бичих үгийг үгийн бүтэц,үгзүйн зарчмыг баримталж бичнэ. Жишээлбэл:  хүрэг-зөвшин захирах хэлбэр, сураг гэсэнтэй адилхан утгатай залгавар  хүргэ-бусдаар үйлдүүлэх хэв, сурга гэсэнтэй адилхан утгатай залгавар  учралаа, хамтралаа, огтлолоо, жуулчлалаа, мэдрэлээ гэхэд юугаа гэсэн асуултад хариулагдах ерөнхийлөн хааатуулах –аа, -ээ, -оо, -өө нөхцөлтэй жинхэнэ нэр үг байна.  учирлаа, хамтарлаа, огтоллоо, жуулчиллаа, мэдэрлээ гэхэд яав гэсэн асуултад хариулагдах цаг заах төлөвийн –лаа, -лээ, -лоо, -лөө нөхцөлтэй үйл үг байна.  өргөдөх гэдэг үг бол өргөд-өргөн гэж үгзүйгээр задарна.  өрөгдөх-өрөгд-өх гэж задарна (үсэг өрөгдөх гэх мэт).  эндэх (осолдох, цалгардах), эндэхийг шахлаа.  эндэх (энд байгаа) эндхийн хүн шүү дээ.  явчих-явчхаад (бүрмөсөн үйлдэх байдал)  яв-явч-явчих-явчихыг, явчихад (үйлт нэрийн ирээдүй цагийн х нөхцөлтэй үг)Дүрэм 38
12. Үйл үгийн үндэс үүсгэх л дагаврын шаардагдах балархай эгшгийг хаана нь бичих вэ гэвэл:  Эгшигт гийгүүлэгчээр төгссөн үгэнд –л дагаврыг залгахдаа зохих балархай эгшгийг ард нь бичнэ. Жишээлбэл: тагла, тавла, бөглө, нэрлэ, ажилла, төлөвлө, амла, тугалла, сумла гэх мэт.  Заримдаг гийгүүлэгчээр төгссөн үгэнд –л дагаврыг залгахдаа зохих балархай эгшгийг өмнө нь бичнэ. Жишээлбэл: дансал, хагасал, борцол, бутал гэх мэт.Гажилт:Хэрэв –л дагаврыг залгахад заримдаг гийгүүлэгчийн өмнөх балархай эгшиг гээгдэхээр байвал –лдагаврын шаардагдах эгшгийг ард нь бичнэ. Жишээлбэл: үндэс-үндэслэ, хавтас-хавтасла, идэш-идэшлэ, холтос-холтосло гэх мэт.  Зөөлний тэмдгээр төгссөн үгэнд –л дагавар залгахдаа зөөлний тэмдгийг и болгоод –л дагаврыг шууд залгана. Жишээлбэл: цохь-цохил, барь-барил, хань-ханил гэх мэт.  Эгшгээр төгссөн үгэнд –л дагаврыг эгшиггүй залгаж бичнэ. Жишээлбэл: тоо-тоол, цай-цайл, хөө-хөөл гэх мэт.Нэр үгийн –л дагавар энэ 38-р зүйлд хамаарагдахгүй. Жишээлбэл: авар-аврал, -авралаар, явдал,хурал, цугларал гэх мэт.Дүрэм 39Үйл үгийн бусдаар үйлдүүлэх хэвийн –г нөхцөлийг –га, -го, -гэ, -гө гэж ард нь эгшигтэй бичнэ.Жишээлбэл: сур-сурга, ол-олго, хүр-хүргэ, хөөр-хөөргө гэх мэт. Харин захирах хүсэх төлөвийн –гнөхцөлийг ард нь эгшиггүй бичнэ. Жишээлбэл: сур-сураг, ол-олог, хүр-хүрэг, хөөр-хөөрөг гэх мэт.Дүрэм 40Нөхцөл үйлийн зэрэгцэх хэлбэрийн –ж, -ч нөхцөлийг үгэнд залгахдаа:  Эгшгээр төгссөн үгийн хойно –ж нөхцөлийг бичнэ. Жишээлбэл: хурааж, гүйцээж, манаж, харайж, орхиж гэх мэт.  Заримдаг гийгүүлэгчээр төгссөн үгэнд зөвхөн –ж бичнэ. Жишээлбэл: бодож, хатаж, буцаж, оршиж, дасаж, бялхаж, гацаж, засаж, дуусаж, нисэж гэх мэт.  Эгшигт гийгүүлэгчээр төгссөн үгэнд ихэвчлэн –ж бичих боловч хааяа -ч бичих удаа бий:a) л, м-ийн дараа –ж бичнэ. Жишээлбэл: олж, хамж, нийлж, нэмж гэх мэт.
13. b) в, г-гийн дараа бараг төлөв –ж бичнэ. Зөвхөн авч, өгч хоёрт -ч бичнэ. Жишээлбэл: хавж, хөвж,сэвж, эгж, бүгж гэх мэт.c) Урт буюу хос эгшигтэй ганц үетэй бас хоёроос дээш үетэй р-ээр төгссөн үйл үгэнд цөм -ч бичнэ.Жишээлбэл: таарч, тойрч, хөөрч, хуурч, ээрч, хайрч, хагарч, бутарч, дулаарч, хөөрч, самарч гэхмэт.d) Богино эгшигтэй ганц үетэй р-ээр төгссөн үйл үгэнд их төлөв –ж бичнэ. Жишээлбэл: харж, орж,эрж, тарьж, хөрж, үрж гэх мэт.Гажилт:Хүрч, гарч, сурч гэх зэрэг цөөн үг байна.Энэ нь цаг заах үйл үгийн өнгөрсөн үргэлжилсэн цагийн –жээ, -чээ нөхцөлийг бичихэд нэгэн адилхамаарагдана. Жишээлбэл: хөржээ, хөөрчээ, дусжээ, дуусжээ, оножээ, авчээ гэх мэт.Дүрэм 41С үсгээр төгссөн нэг үгэнд үйл үгийн үндэс үүсгэх -д дагаврыг залгахгүй, -т дагаврыг залгана.Жишээлбэл: мөс-мөст-мөстөх, мөхөс-мөхөст, сэвс-сэвст-сэвстэх, тос-тост-тостох, утас-утаст-утастах, хилс-хилст-хилстэх, хомс-хомст-хомстох, хөөс-хөөст, цус-цуст-цустах гэх мэт. Бас үйлүгийн бусдын эрхэнд үйлдэгдэх хэвийн –д, -т дагаврыг залгахдаа мөн энэ дүрмийг баримтална.Жишээлбэл: сонс-сонст-сонстох гэх мэт. Гажилт: С үсгээр төгссөн нэг үг хоёр өөр утга илтгэдэг болмөн үгэнд –д, -т дагаврын алиныг ч залгаж болно. Жишээлбэл: үсдэх, (үснээс шүүрч чангаах), үстэх(үс тогтох буюу үс мэт зүйл бүрхэх), тоосдох (тоос болгох), тоостох (тоостой болох) гэх мэт.Дүрэм 42Гийгүүлэгчээр төгссөн үгийн хойно –лага, -лого дагаврыг бичнэ. Жишээлбэл: бод-бодлого, зар-зарлага гэх мэт.Эгшиг ба зөөлний тэмдгээр төгссөн үгийн хойно –лга, лго дагавар бичнэ. Жишээлбэл: буу-буулга,зорь-зорилго гэх мэт.Дүрэм 43Хамааруулах –х дагаврыг эр, эм ямар ч үгэнд зөөлний тэмдэг буюу и үсэггүй бичнэ. Жишээлбэл:дараах, хойнох, доторх, гаднах, эндэх, манайх, манайхан, танайх, дундах гэх мэт.Хааяа энэ дагавар өгөх оршихын тийн ялгалын нөхцөл зэрэгтэй нийлж тусгай үг мэт болсон байхучир бичгийн хэлний уламжлалыг дагаж дахь, дахин гэж тусгай бичнэ.
14. Дүрэм 44Зарим тийн ялгалын нөхцөлийг бичих тухай өгүүлбэл:  Үгийг тийн ялгалаар хувилгахдаа тогтворгүй н үсгийг уг үгийн төгсгөлийн гийгүүлэгч гэж үзэхгүй, харин үгийн үндэс ба залгаврын жийрэг гэж үзнэ. Жишээлбэл: тэрэг-тэрэгний, төлөг-төлөгний, үндэс-үндэсний гэх мэт.  Тогтворгүй н-тэй үгийг тийн ялгалаар хувилгахдаа н үсгийг гаргаж бичнэ. Энэхүү тогтворгүй н үсэг ихэвчлэн харъяалах, өгөх орших, гарах гурван тийн ялгалд нэгэн адил гарна. Жишээлбэл: модны, модонд, модноос, морины, моринд, мориноос, унины, унинд, унинаас гэх мэт. Гэтэл номны сан гэдэггүй учир номонд гэж бичихгүй номд; асуултны амжилтны гэдэггүй учир асуултад, амжилтад гэж бичнэ.  Харьяалахын тийн ялгалын –ы, -ий нөхцөлийг тогтвортой ба тогтворгүй н үсгээр төгссөн үгэнд эгшиг зохицох ёсоор залгана. Жишээлбэл: модны, түмний, усны гэх мэт.Харьяалахын тийн ялгалын –н нөхцөлийг хос эгшиг ба урт ий эгшгээр төгссөн үгэнд залгана.Жишээлбэл: толгойн, дэлхийн гэх мэт.  Өгөх оршихын тийн ялгалын нөхцөл –д, -т:- Т нөхцөлийг г ба өмнөө эгшигтэй с гийгүүлэгчээр төгссөн тогтворгүй н-гүй үгэнд залгана.Жишээлбэл: худагт, Нацагт, нутагт, хэлтэст гэх мэт. Бас р, в гийгүүлэгчээр төгссөн зарим үгэндуламжлал баримтлан бичнэ. Жишээлбэл: гарт, Дэндэвт гэх мэт.- Д нөхцөлийг дээрхээс бусад үсгээр төгссөн үгэнд бичнэ. Жишээлбэл: ахад, шилд, сард, хүн бүрдгэх мэт.  Заахын тийн ялгалын –г нөхцөлийг урт, хос эгшиг, хэлний угийн н үсгээр төгссөн үгэнд залгана. Жишээлбэл: дүнг, шороог, тахиаг, гахайг, Галсанг гэх мэт.Биеийн хамаатуулах минь, чинь, нь-ийн өмнөх заахын тийн ялгалын –ыг, -ийг; харьяалахын тийнялгалын –ын, -ийн нөхцөлийн г, н үсэг сонстохгүй боловч энэхүү н, г үсгийг гээхгүй бичнэ.Жишээлбэл: ахыг нь, гарыг минь, үзгийг чинь, гарын нь гэх мэт. (ахы нь, гары минь, үзгий чинь,гары нь гэж бичвэл буруу болно).  Зарим нэр үг хоёр өөр утгыг илтгэх болоод тийн ялгалаар хувилахдаа ч ялгавартай болжээ. Жишээлбэл: Шөнө од (нэрлэхийн тийн ялгал) гялалзана. Алтан гадас одон Лувсангийн энгэр дээр гялалзана. Ард Насангийн соёолон насны морь наадамд түрүүлэв. Өвлийн эхэн сарын (харьяалах) арван тавны шөнө сарны гэрэл тооноор орно. Сард авах, цалин, саранд нисэж очих гэх мэт. Зарим үг тийн ялгалаар хоёр өөр хувирч хоёр өөр утгыг илтгэх явдал байна. Жишээлбэл: адуугаар баян нэгдэл, танай адуунаар миний морь явчлаа гэх мэт.
15. ҮЕИЙН ТУХАЙ, ҮГ ШИЛЖҮҮЛЭХ ДҮРЭМДүрэм 45Амьсгалын нэг түрэлтээр хэлэгдэх нэг буюу хэдэн авиаг үе гэнэ. Үг, нэг түрэлтээр хэлэгдэх эгшгийнтоогоор үе болно. Урт ба хос эгшиг нэжгээд үе болно. Жишээлбэл: ман-дуул-сан, хой-но, хойш-ло-ход, тэм-дэг-лэг-дэх-дээ, сурт-лаа-раа, хонь, морь, о-ё гэх мэт.Үгийг үелэхдээ:  Үелэх заагт нэг гийгүүлэгч байвал тэр гийгүүлэгчийн өмнүүр, хоёр гийгүүлэгч байвал хоёрдугаар гийгүүлэгчийн өмнүүр, гурван гийгүүлэгч байвал гуравдугаар гийгүүлэгчийн өмнүүр, дөрвөн гийгүүлэгч байвал дөрөвдүгээр гийгүүлэгчийн өмнүүр үелнэ. Жишээлбэл: го-лын, ол-дох, үлд-сэн, тө-рөлхт-ний гэх мэт.  Хатуугийн тэмдэг, зөөлний тэмдгийг өмнөх гийгүүлэгчийг дагуулан үелнэ. Жишээлбэл: үзь-е, ха-рууллъ-я гэх мэт.Дүрэм 46Нэг мөрөөс нөгөө мөрт үгийг шилжүүлэхдээ үеэр тасалж шилжүүлнэ. Нэг үеийг хоёр мөрт хуваажбичиж болохгүй. Хэдийгээр биеэ даасан үе боловч нэг үсгийг мөрийн эцэст үлдээх буюу шинэ мөртшилжүүлж болохгүй. Жишээлбэл: олох, явуулъя гэхэд тасалж шилжүүлж болохгүй.Тасалж шилжүүлсэн зураасыг зөвхөн мөрийн эцэст тавина.Дүрэм 47Том үсгээр бичих:  Өгүүлбэрийн эхний үсгийг заавал томоор бичнэ. Жишээлбэл: Манай эх орон уудам, ард түмэн нь эрх жаргалантай билээ. Бид дэлхийн тавцанд гарна гэх мэт.  Хүний нэр, амьтан, хот суурин, уул ус зэрэг ертөнц дээр ижилгүй юмны оноосон нэрийг том үсгээр эхэлж бичнэ. Жишээлбэл: Дамдины Сүхбаатар, Улаанбаатар хот, Энхтайвны гудамж, Богд уул, Орхон гол, Шувуун саарал (морь), Банхар (нохой) гэх мэт.  Дэлхий дахины албан ба олон нийтийн байгууллагын нэрийг хэдэн үгээр бүтсэн бол цөмийг том үсгээр эхэлж бичнэ. Жишээлбэл: Нэгдсэн Үндэстний Байгууллага, Дэлхийн Банк, Эдийн Засгийн Харилцан Туслах Зөвлөл гэх мэт.  Улс гүрэн ба улсын төвийн хороо, зөвлөл, яам, холбоо зэрэг байгууллагын нэр хэдэн үгээр бүтсэн бол цөмийг том үсгээр эхэлж бичнэ. Жишээлбэл: Монгол Ардын
16. Хувьсгалт Нам, Монголын Үндэсний Ардчилсан Нам, Монголын Хөгжмийн Зохиолчдын Холбоо, Дэд Бүтцийн Яам гэх мэт.Үүнээс бусад улсын төвийн захиргаанд харьяалагдах албан үйлдвэр, аймаг, сум дүүрэг, соёлшинжлэх ухаан зэрэг газрын нэрийг хэдэн үгээр бүтсэн бол зөвхөн эхний үгийг том үсгээр эхэлжбичнэ. Жишээлбэл: Сурган хүмүүжүүлэх ухааны хүрээлэн, Сэлэнгэ аймгийн Намын хороо,Ерөөгийн Сангийн аж ахуй, Ноосны үйлдвэрийн нэгдэл, Хүүхдийн хувцасны үйлдвэр гэх мэт.Тайлбарлах нь:a) 47-р зүйлийн 3, 4-д заасан оноосон нэрийг дэлгэрэнгүй товч ямраар ч бичсэн том үсгээр эхэлжбичнэ. Жишээлбэл: Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Холбоот Улс, Оросын Холбооны Улс, ИхСургууль, Улсын Их Сургууль гэх мэт.b) Монгол, Орос зэргийн улс орны нэрийг зөвхөн хүний ерийн нэр болгож хэрэглэх буюу оронулсаас өөр эд юм ба ерийн нэр үгийн өмнө тодотгол болгож хэрэглэсэн бол бага үсгээр бичнэ.Жишээлбэл: Жижигхэн монгол эмээл моринд халтай. Бид орос хэл суралцахыг больжээ гэх мэт.Бас “монгол хэл” гэхэд бага үсгээр бичээд “Монголын хэл” гэхэд том үсгээр бичнэ. Учир нь монголхэл гэхэд “Монгол” бол зөвхөн тодотгол бөгөөд “ямар” гэсэн асуутад хариу болно. Монголын хэлгэдгийн “Монгол” бол орон улс нийтийг нэрлэж байгаа юм. Гэвч тэр монголын үс нь хар гэхэдмонголыг жижиг үсгээр бичнэ. Учир нь энд Монгол улсыг хэлээгүй, зөвхөн нэг монгол хүнийг хэлжбайна.c) Том үсгээр бичигдвэл зохих хэдэн үгээр бүтсэн нэг юмын нэрийг товчилж аль нэг үгийг авчбичвэл түүнийг тос үсгээр эхэлж бичихгүй. Жишээлбэл: Манай байгууллагын Монголын ҮндэснийАрдчилсан Намын гишүүд цуглав. Манайд намын хэдэн гишүүн цуглав. Монгол Ард Улсын төлөөзүтгэх, улсын төлөө зүтгэх гэх мэт.  Ном зохиол, сонин, сэтгүүл, нэгдэл зэргийн нэрийг хашилтад том үсгээр эхэлж бичнэ. Жишээлбэл: Баабарын “Монголын түүх” ном сайн зарагдаж байна. “Компьютер Таймс” сонин, “Хөдөлмөр” нэгдэл гэх мэт.  Эрхэмлэн хүндэтгэсэн утгаар хэрэглэсэн зарим үгийг том үсгээр эхэлж бичнэ. Жишээлбэл: Жаран насны ойг тань тохиолдуулан Танд эрүүл энх, урт удаан наслахыг ерөөе; Даян дэлхийд Энхтайван мандтугай! гэх мэт.  Онцгой дурсгалт үйл явдлын нэрийг том үсгээр эхэлж бичнэ. Жишээлбэл: Октябрийн хувьсгал, Майн баяр гэх мэт.  Хамт бичиж заншсан хоёр үгнээс бүтсэн оноосон нэрийн хоёрдугаар үг нь эгшгээр эхэлсэн байвал хооронд нь холбоос тавьж хоёр дахь үгийг томоор эхэлж бичнэ. Жишээлбэл: Баян-Өлгий, Буян-Өлзий, Баруун-Урт хот гэх мэт.
17. Дүрэм 48Үг хурааж бичих:Хэдэн үгээр бүтсэн нэг нэрийг хурааж бичиж болно.  Эхний үеэр хураана. Жишээлбэл: ня-бо (нягтлан бодогч), тө (төгрөг), мө (мөнгө) гэх мэт.  Эхний үсгээр хураана. Жишээлбэл: МАХН, МУ, МҮАН гэх мэт.  Заримдаа хоёр үгээр бүтсэн нэг нэрийг хураахдаа хоёр үгийн эхний үсгээр хураана. Жишээлбэл: БХ-Баянхонгор, УБ-Улаанбаатар гэх мэт.  Зарим үгийг эх адгийн үсгээр хурааж болно. Жишээлбэл: 18-р хурал, 5-р сар, н-р (нөхөр), д-р (доктор) гэх мэт.  Оноосон нэрийг үсгээр хураавал бүх үсгийг томоор бичнэ. Үеэр хураавал үеийн эхний үсгийг буюу бүх үсгийг томоор бичнэ. Хүний овог нэрээс бусад оноосон нэрийг хураасан үсгийн ард цэг тавихгүй. Жишээлбэл: МСДН, МУ, ХЗХ (Хөгжмийн зохиолчдын холбоо), МонЦаМэ буюу МОНЦАМЭ, Д.Нацагдорж, Ц.Гайтав гэх мэт.Дүрэм 49Гадаад үгийг бичих нь:  Монгол хэлэнд эрт цагт орсон бөгөөд нийтэд гадаад үг гэж мэдэгдэхээ больсон үгийг монгол үсгийн дүрмийг баримталж бичнэ. Жишээлбэл: шил, эрдэнэ, цонх, янз, судар, саван, савхи, булигаар гэх мэт.  Ойрмог гадаад хэлнээс аваад гадаад үг гэдэг нь нийтэд мэдэгдэж байгаа үгийг бичихэд уг хэлний дуудлага ба бичгийн дүрсийг харгалзана. Орос үг ба оросоор дамжиж ирсэн гадаад үгийг оросоор яаж бичдэгийг ерөнхийд нь баримталж бичнэ. Жишээлбэл: мотор, феодал, трест, трактор, большевик, артель гэх мэт.  Гадаад үг бол монгол хэлний эгшиг зохицох ёс, балархай эгшгийн дүрэм ба гээгдэх эгшгийн дүрмийг дагахгүй.  Оросоор ня үсгээр төгссөн үгийн эцсийн ня үсгийг их төлөв хасна. Жишээлбэл: Румыния-Румын, станция-станц, комиссия-комисс, лекция-лекц гэх мэт. Гэвч ня үсгээр төгссөн зарим үгийн эцсийн гийгүүлэгч зөөлөрсөн байвал зөвхөн я үсгийг хасна. Жишээлбэл: Азия-Ази, Италия-Итали гэх мэт.Гадаад үгийн эцэст өргөлтгүй богино эгшиг байвал түүнийг их төлөв хасна. Жишээлбэл: фабрика-фабрик, аптека-аптек, норма-норм, тонна-тонн гэх мэт. Хэрэв гадаад үгийн эцсийн эгшиг өргөлттэйбол хасаж болохгүй. Жишээлбэл: кино, пальто, шевро гэх мэт.
18.  Гадаад үгэнд монгол хэлний залгавар залгаж болно. Гадаад үгэнд ямар нэг эр эгшиг байвал эр үгийн залгавар залгана.Нэг үгэнд хэд хэдэн өөр эгшиг байвал аль өргөлттэй эгшигт нь зохицуулан залгавар залгана. Хэрэвэр эгшиг дээр өргөлт ногдоогүй бол эхний эр эгшигт зохицуулан залгавар залгана. Жишээлбэл:аптекаар, пионерын, театрууд, бригадад, механикжсан, автобуснаас, ацетоны гэх мэт. Хоёр үгнээсбүтсэн нэг нэрийн сүүлчийн үгийн эгшигт зохицуулан залгавар залгана. Жишээлбэл: агротехникээр,амперметрийн, атмосферээс гэх мэт.Гажилт:Зарим үгийн төгсгөлийн өргөлтөт эр эгшиг балархай хэлэгдвэл монгол хэлний уламжлал ёсоорнэгдүгээр үеийн эгшигтэй зохицуулан эгшиг бичиж болно. Жишээлбэл: кило-килээр, килтэй,киллэвэл, киллэнэ гэх мэт.  Гадаад үгэнд ямар нэг эр эгшиг байхгүй бол эм үгийн залгавар залгана. Жишээлбэл: хими-химиэс, лент-лентээр, шеф-шефийн, трест-трестүүд гэх мэт.  К үсгийг хэлний г үсгийн дүрмээр к үсгээр төгссөн эр үгэнд ий эгшиг залгах ба к үсгийг эгшигт гийгүүлэгчийн адил үзэж залгавар залгана. Жишээлбэл: фабрикийн, паркт, тактикаа гэх мэт.Мөн щ үсгийг ш үсгийн адил үзэж зохих залгавар залгана.  Б, п, ф, в үсгийг нэг төрлийн үсэг гэж адилаар үзнэ. Жишээлбэл: Ямар драп вэ? Хэний шкаф бэ? Хэдэн куб бэ? шкафт, клубт гэх мэт.  Оросын у үсгийг монголын ү үсгийн адил эм эгшиг гэж үзэж залгавар залгана. Жишээлбэл: клубээс, группийн гэх мэт.СУЛ ҮГ, ДАГАВАР ҮГИЙГ ЗӨВ БИЧИХ ДҮРЭМДүрэм 50Сул үгийг уг үгнээс нь саланги бичнэ.  Асуух сул үг бэ, вэ заримдаа урт эгшигтэй, заримдаа эгшиггүй хэлэгдэх боловч вээ, в хоёр хэлбэрийг хэрэглэхгүй, дандаа бэ, вэ гэж богино эгшигтэй бичнэ. Жишээлбэл: Таны, нас хэд вэ? Та хэзээ буцах вэ? Хэн хэлэх вэ? гэх мэт.В, л, м, н үсгээр төгссөн үгэнд бэ бичнэ. Жишээлбэл: Яасан их ов бэ? Ямар өргөн гол бэ? Альаймгийн ямар сум бэ? Өнөөдөр хэдэн бэ? гэх мэт. Үүнээс бусад эгшиг, гийгүүлэгчээр төгссөн үгэндвэ бичнэ. Жишээлбэл: Ямар газар вэ? Хэний хонь вэ? Хэн хэлэх вэ? Одоо яах вэ? (яахав гэжбичиж болохгүй) гэх мэт.
19.  Асуух сул үг юу, юү хоёрыг урт ба хос эгшгээр төгссөн үгэнд эгшиг зохицох дүрмээр бичнэ. Жишээлбэл: Адуу юу, тэмээ юү? Малгай юу? бээлий юу? гэх мэт.Үүнээс бусад богино эгшиг, гийгүүлэгчээр төгссөн үгэнд уу, үү бичнэ. Жишээлбэл: хана уу, унь уу,тэрэг үү, чарга уу гэх мэт.  Л, ч, шүү сул үгийг ямар ч үгийг дагуулан саланги бичнэ. Жишээлбэл: Сайн л явна. Өвс ч их ургажээ. Тоогоо бодно шүү гэх мэт.  Зөвшөөрөх сул үг за-г богино эгшигтэй бичнэ.  Даа, дээ, доо, дөө сул үгийг эгшиг зохицох дүрэм баримтлан саланги бичнэ. Жишээлбэл: авна даа, хэлнэ дээ, олно доо, өгнө дөө гэх мэт.  Дуудах аялга үг аа, ээ, оо, өө дөрвийг эгшиг зохицох дүрмийг баримтлан саланги бичнэ. Жишээлбэл: хүүхдүүд ээ, залуучууд аа, нөхөд өө гэх мэт.  Дагавар үг уруу гэж бичихдээ эгшиг зохицуулахгүй эхний эгшгийг хасахгүй эр эм ямар ч үгэнд уруу хэвээр нь бичнэ. Жишээлбэл: уул уруу (уул өөд гэдэгтэй адил), гэр уруу (гэр өөд гэдэгтэй адил), гол уруу, өрөө уруу гэх мэт. Уул руу, гэр лүү гэж бичихгүй.  Идэвхгүй “а” язгуур нь гээгдсэн “сан, даг” нөхцөлийг уг үгнээс нь саланги эгшиг зохицох дүрмийн ёсоор “сан, сэн, сон, сөн, даг, дэг, дог, дөг” гэж бичнэ. Жишээлбэл: явсан сан, явсан даг, ирдэг сэн, ирдэг дэг, очсон сон, очсон дог, өгсөн сөн, өгсөн дөг, хардаг сан, хардаг даг, мэддэг сэн, мэддэг дэг гэх мэт.  Тэрчлэн, мэтчилэн, энэчлэн , сэтгэлчлэн зэрэг чилэн залгаврыг балархай эгшгийн дүрэм, эгшиг зохицох ёсоор уг үгтэй нь хамт бичнэ. Жишээлбэл: түүнчлэн, явдагчлан, явсанчлан гэх мэт.МОНГОЛ БИЧИГТ ХЭРЭГЛЭХ ЦЭГ, ЦЭГЛЭЛИЙН ДҮРЭМДүрэм 51Цэг (.):  Хүүрнэсэн өгүүлбэрийн эцэст цэг тавина. Жишээлбэл: Нар гарав. Монгол хүн дэлхийн тавцанд нэрээ дуурсгав. гэх мэт.  Ерийн байдлаар захирсан өгүүлбэрийн эцэст мөн цэг тавина. Жишээлбэл: хүү минь, хичээлээ давт. Дараа нь хоолоо ид. гэх мэт.  Тооны тэмдгийн ард цэг тавьж дугаар гэсэн утгыг илэрхийлнэ. Жишээлбэл: 1. Хичээл (нэгдүгээр хичээл), 10. Бүлэг (аравдугаар бүлэг), 5. Дасгал (тавдугаар дасгал) гэх мэт.
20.  Цэгийг үг хураасныг заахад хэрэглэнэ. Жишээлбэл: Д.Сүхбаатар, Т.Жаргал гэх мэт.Тэмдэглэх нь:Номын нэр, бүлэг гарчиг, албан газрын хаяг зэргийг том үсгээр эхэлж бичих боловч эцэст нь цэгтавихгүй.Дүрэм 52Асуултын тэмдэг (?):  Асуусан өгүүлбэрийн эцэст асуултын тэмдэг тавина. Хэрэв асуусан утгатай хэд хэдэн үг, өгүүлбэр дараалан орвол тэрхүү үг өгүүлбэр тус бүрд асуултын тэмдэг тавьж болох ба эсвэл өгүүлбэрийн хооронд таслал тавьж өгүүлбэрийн эцэст асуултын тэмдэг тавьж болно. Жишээлбэл: Энэ номыг та уншсан уу? Үгүй юү? Уншсан бол танд ямар санагдав? Энэ номыг та уншсан уу, үгүй юү, уншсан бол ямар санагдав? гэх мэт.  Иш татсан зүйлд зарим нь эргэлзээтэй буюу бүрхэг санагдвал өгүүлбэр дотор асуултын тэмдгийг хаалтад тавьж болно. Жишээлбэл: Доржийн хэлсэн нь: “Бэлчээрийн өвсний сөлтэй эсэхийг мэдэхийн тулд хэдэн ширхэг өвсийг шатааж үзэх хэрэгтэй. Өвс шатаад хар өнгөтэй болбол сөлтэй байна. Хөх өнгөтэй өвс (?) бол сөлгүй байна” гэх мэт.  Бусдын шууд асуусан үгийг өгүүлбэрийн дотор оруулан бичихэд мөн асуултын тэмдэг тавина. Жишээлбэл: Багш сурагчдаас “Хичээлээ бэлтгэсэн үү?” гэж асуугаад сурагчдын бэлтгэсэн даалгаврыг шалгаж эхлэв. гэх мэт.Дүрэм 53Анхаарлын тэмдэг (!):  Сэтгэл ихэд хөдлөн хэлсэн (анхааруулах) өгүүлбэрийн эцэст анхаарлын тэмдэг тавина. Жишээлбэл: Монгол улс мандтугай! Онгоц ирлээ ээ!гэх мэт.  Сэтгэл ихэд хөдөлж хэлсэн хандсан үг, аялга үгийн дараа анхаарлын тэмдэг тавина. Жишээлбэл: Нөхөд өө! Амласан ашгаа олохын тулд хүчээ дайчлая! Ээ гялай! Манай компани ялжээ! гэх мэт.
21. Дүрэм 54Цуваа цэг (...):  Өгүүлбэр төгсөөгүй буюу өгүүлбэрийн дунд хэлэлгүй орхисон үгийн оронд цуваа цэгийг тавина. Жишээлбэл: Нэг хүн: Аливаа жижиг юмыг урьд хар хумсны төдий гэж зүйрлэдэг байсан. Энэ зүйрлэл одоо... гээд хэлэх гэтэл нөгөө хүн: Тэр зүйрлэл хуучиржээ гэж хэлэв. гэх мэт.  Үг өгүүлбэр төгссөн боловч зохиогч санаагаа бүрэн гаргаж чадаагүй дутуу орхисон гэж үзвэл цуваа цэгийг тавина. Жишээлбэл: Би чоныг хөөж явтал чоно жалга уруу оров... гэх мэт.  Мэгдэж түгдэрсэн буюу ээрч түдгэлзсэн газарт цуваа цэгийг тавина. Жишээлбэл: Юу... юунд... шатаах билээ. Миний бод... бодвол эндхийн ар... ард о... олонд тар... тарааж өг ... өгвөл зүй ... зүйтэй гэж хэлмэгц ... гэх мэт.  Иш татсан зүйлд энд тэндээс орхисон бол тэр орхисон газрыг цуваа цэг тавьж тэмдэглэнэ. Жишээлбэл: 1925 онд Монголын сэхээтэнд илгээсэн захидалдаа М.Горький бичсэн нь: ... Идэвхтэй зарчим, ухааны шаргуу ажиллагааг илүү үзүүлсэн бөгөөд үргүй чөлөөг хүсэх биш, харин жинхэнэ эрх чөлөөг хүссэн зүйлийг ... өргөнөөр харуулсан зохиолыг орчуулах нь чухал гэж сургамжилсан юм. гэх мэт.  Шүлгүүдийн мөрүүдийг орхисон буюу үргэлжилсэн зохиолын том бүлэг, их хэсгийг орхисныг үзүүлэх гэвэл цуваа цэгийн оронд мөрлөсөн цэгийг тавина.Дүрэм 55Давхар цэг (:):  Аливаа хүний хэлсэн үг, бодол санаа зэргийг бичихдээ өмнө нь өгүүлэгч, бодогч эзний дараа давхар цэг тавиад уг хөндлөнгийн үгийг хашилтад бичнэ. Жишээлбэл: Багш: “Хичээлээ эхэлье” гэж сурагчдад хэлэв.Давхар цэгийн дараа хашилтын оронд урт зураасыг хэрэглэж болно. Ингэвэл гол төлөв доголмөрөөс эхэлж бичнэ. Жишээлбэл: Багш: - Хичээлээ эхэлье гэж сурагчдад хэлэв.  Аливаа тоочин хэлэх зүйлийн өмнө хамтатгасан буюу угтсан утгатай (жишээ нь, жишээлбэл, тухайлбал, үлгэрлэвэл, нэрлэвэл зэрэг) үг байвал давхар цэг тавина. Жишээлбэл: Жишээ нь: гэх мэтДүрэм 56Таслал (,):
22. Таслал тавихгүй бол өгүүлбэрийн утга хувирах буюу бүрхэг болох газарт таслал заавал тавина.Таслалыг хэрэглэх нь:  Зэрэгцсэн гишүүн хэд хэдэн үг, хоршоо үгээр бүтсэн бөгөөд таслал тавихгүй бол утга бүрхэгдмээр байвал хооронд нь таслал тавина. Жишээлбэл: Талд олон хонь, цөөн адуу, хэдэн үхэр бэлчиж байна. Хойд авдрыг нээвэл: Хуйгаар торго, хунзаар цай, хулсан лимбэ, хуур ятга, бийр янтай, бичиг данс, шагай шатар, хашлага сум, эрийн зодог, эвийн цавуу морины хусуур, хур сүүлийн боолт хүртэл цөм бүрэн, түүнийг мялаая гэх мэт.Хэрэв зэрэгцсэн зарим гишүүд нь нэг үгээр ба хэд хэдэн үгээр холилдон бүтсэн бол нэг үгээрбүтсэн зэрэгцсэн гишүүнийг таслалгүй бичиж болно.  Таслалыг урт өгүүлбэрийг хэсэглэн уншихын тул бичих ба бас нөхцөл үйл өгүүлэхүүн нь өмнөх хойдох аль үгэнд холбогдож байгааг харуулахын тулд тавина. Жишээлбэл: Дарга ирж, байгаа хүмүүсийг хуралдуулав. Дарга-ирж байгаа хүмүүсийг хуралдуулав. Арслан-Туулын хөвөөнд очоод, усанд орж байгаа Дуламтай дайралдав. Арслан-Туулын хөвөөнд очоод усанд орж байгаа Дуламтай дайралдав. гэх мэт.  Зарим дэд гишүүн нь дараагийн үгэнд шууд холбогдохгүй нэг буюу хэдэн үгийг алгасаж өөр үгэнд холбогдох бол таслал тавина. Жишээлбэл: Өчигдөр, таны авчирсан номыг уншив. Өчигдөр таны авчирсан номыг уншив. Модчин-Хэнтийн салбар уулнаас мод огтлох, цахилгаан хөрөөгөөр банз зүсэх, сүүний заводад хэрэглэх торх хийх зэрэг ажлыг хийж байна. Үүнд огтлох, зүсэх, хийх зэрэг үг нь ажлыг гэдэг үгийн тодотгол бөгөөд таслалгүй бол огтлох нь цахилгаан хөрөөний тодотгол, зүсэх нь сүүний тодотгол шиг болно.  Нийлмэл өгүүлбэрийн өгүүлэхүүн нь үйлт нэр буюу нэр үгийн аймгийн үг байвал дараах үгийн тодотгол мэт болох учир таслал тавина. Жишээлбэл: Нэгдлийн хонийг би өчигдөр хариулсан, аав өнөөдөр хариулаад сая ирсэн, ижий маргааш хариулна. гэх мэт.  Өгүүлбэрийн төгс өгүүлэхүүний дараа дэд гишүүн орвол хооронд нь таслал тавина. Жишээлбэл: Би авлаа шүү, энэ номыг чинь гэх мэт.  Хандсан үг, оруулсан үг, аялга үгийг өгүүлбэрийн эхэнд бичвэл ард нь, дунд бичвэл хоёр талд нь, эцэст бичвэл өмнө нь таслал тавина. Жишээлбэл: Хөгшин ижий нь, бусдаас сонсоход, охиноо мөрөөдсөөр өвчтэй болох шахаж гэнэ. Охин нь, сээтгэнүүр гайхал, эхдээ нэг ч захидал бичээгүй хоёр жил боллоо. Би ногоотой хоолонд махнаас илүү дуртай, үнэнээ хэлэхэд гэх мэт.
23. Таслалыг сайн бодож оновчтой тавихгүй бол өгүүлбэрийн утгыг тодорхой болгохгүй, харин ч бүрхэгболгож таслал тавьсан тавиагүй хоёр адилхан болно. Жишээлбэл: Дондог ууланд гарч жимс түүжяваад хүйтэн бороонд нэвт орж чичирж байгаа хүүхдийг үзэв гэсэн энэ өгүүлбэрийн нөхцөл үйл үгбүрийн ард таслал тавибал дөрөв таван янзаар ойлгогдох болно. Хэрэв гарч гэдгийн ард таслалтавибал Дондог ууланд гарч яваад хүүхдийг үзсэн ба тэр хүүхэд жимс түүж яваад бороонд нороодчичирч байсан тухай өгүүлжээ. Энэ мэт нэг таслалыг түүж яваад гэдэг үгийн дараа тавихад өөрутгатай болно.Дүрэм 57Цэгтэй таслалыг (;) хэрэглэх нь:  Таслалтай олон зэрэгцсэн гишүүнийг утгаар нь ангилахын тулд цэгтэй таслал хэрэглэнэ. Жишээлбэл: Ертөнц гэхэд: газар дээрх уул, ус, шороо чулуу; хүн амьтан, мод ургамал, ан гөрөөс цөм орно.  Өгүүлбэрийн зэрэгцсэн олон гишүүн нь тоо дугаартай боловч бүтэн өгүүлбэр биш байвал эцэст нь цэгтэй таслал тавина. Жишээлбэл: Орон сууц хөлслөн авагчид нь:- Төлбөрөө төлөх;- Орон сууцны ариун цэврийг сахих;- Засварыг цаг тухайд хийх;гэх мэт.  Хэлбэрийн хувьд биеэ даасан өгүүлбэрүүд-утгын хувьд нягт холбоотой байвал хооронд нь цэгтэй таслал тавина. Жишээлбэл: Манай аргал бороонд их норжээ; нар гараасай; аргал хатаах сан.Дүрэм 58Хашилт (< > “ “):  Шууд хэлсэн хөндлөнгийн үгийг хашилтад хийнэ. Жишээлбэл: 1846 онд К.марксын хэлсэн нь: “Ажилчин анги ... эвлэлийг бий болгоно.” гэх мэт.  Аливаа үгийг ерийн утгаар биш, онцлон заасан буюу егөөдсөн утгаар хэрэглэвэл хашилтад хийнэ. Жишээлбэл: Мөн ч “гавшгай” ажилладаг хүн байна даа гэх мэт. Үүнд “гавшгай” гэсэн нь чухамдаа гавшгай биш гэсэн санааг илтгэжээ.  Ном зохиол, сонин сэтгүүл, онгоц хөлөг, үйлвэр нэгдэл, албан байгууллага зэргийн болзож оноосон нэрийг их төлөв хашилтад хийнэ.Тэмдэглэх нь
24. - Дээр дурдсан зүйлийн ерийн нэрийг хашилтгүй бичнэ.- Зохиолын зүүлт ба номын бүртгэлд зохиолын нэрийг зохиогчийн нэрийн хойно хашилтгүй бичнэ.- Олонд алдаршсан зарим ном, сонин зэргийн оноосон нэрийг заримдаа хашилтгүй бичнэ.Жишээлбэл: Монголын Нууц Товчоо, Гэсэрийн тууж гэх мэт.Дүрэм 59Хаалт (( ) [ ]):  Дүгрэг хаалт, дөрвөлжин хаалт гэж хоёр зүйлийн хаалт хэрэглэнэ. Өгүүлбэрийн дотор тайлбар тодорхойлолт нэмэлт ажиглалт зэрэг үг өгүүлбэрийг хаалт дотор бичнэ. Жишээлбэл: Ангууч програм нь олон газар (аж ахуйн нэгж, пүүс компанийн бичиг хэргийн ажилтнууд, оюутнууд зэрэг) хэрэгцээтэй болох нь зайлшгүй гэх мэт.  Илтгэгчийн үгийг сонсогчид ямраар үзсэн, яасан тухай тэмдэглэлийг хаалтад хийнэ.  Дүгрэг хаалтыг өмнөх үгийн тайлбар болгож хэрэглэдэг бол дөрвөлжин хаалтыг нэмэлт оруулга үгэнд хэрэглэнэ. Жишээлбэл: Гадаад хэлийг гэнэт дайрч [хэдхэн хоногийн дотор] сурахад хэцүү, харин, тогтмол чармайвал сурахад хялбар гэх мэт.Дүрэм 60Богино зураасыг хэрэглэх (-):  Үгийн хагасыг нөгөө мөрт шилжүүлэхэд мөрийн эцэст үлдсэн хагас үгийн ард богино зураасыг тавина.  Олон хэрэглэдэг зарим үгийг эх адгийн үсгээр хураахад богино зураас тавина. Жишээлбэл: Доктор д-р, нөхөр н-р, 10-р гэх мэт.Дүрэм 61Урт зураасыг хэрэглэх (—):  Өгүүлэгдэхүүний илтгэцийн үүргээр хэрэглэнэ. Жишээлбэл: Багш Дорж—Дулам Зоригт нарт шинэ дуу заав. Говийн тэмээ адуу хонь ямаа—сарлагийг хараад үргэдэг юм гэх мэт.  Өгүүлэхүүн гишүүн өгүүлбэр илтгэцгүй байвал урт зураас тавина. Жишээлбэл: Зуны ид халуун цаг—долдугаар сар гарлаа гэх мэт.
25.  Нийлмэл өгүүлбэрийн нэг нь нөгөөгийн шалтгаан үр дагавар нэмэлт дүгнэлт чанартай бол хооронд нь урт зураасыг тавьж болно. Жишээлбэл: Уулыг өндөр гэж бүү ай—давъя гэвэл давна. Усыг гүн гэж бүү ай—гаталъя гэвэл гатална гэх мэт.  Цаг, зай, тооны хязгаарыг нэрлэсэн хоёр үгийн хооронд урт зураас тавина. Жишээлбэл: XV—XX зууны үе, (15-аас 20-р зууны үе), Улаанбаатар—Москва хүрэх зам (Улаанбаатараас Москва хүрэх зам), 10—20 мянган төгрөг (арав хорин мянган төгрөг) гэх мэт.Дүрэм 62Таслалтай зураасыг хэрэглэх (, —):Зараа сохор номин зэрэг шавьж идэгчид; хэрэм минж туулай хулгана зэрэг мэрэгчид; чоно баавгайбар суусар зэрэг араатан; үхэр хонь ямаа буга гахай зэрэг ац туурайтан; морь илжиг зэрэг битүүтуурайтан, —цөм сүүн тэжээлт амьтан болно.Дүрэм 63Зүйлийн тэмдэг (§):Дүрэм, заавар, ном зохиолд § гэсэн зүйлийн тэмдгийг хэрэглэнэ. Жишээлбэл: §65 гэснийг 65-р зүйлгэж уншина. Эсвэл зүйл 65 гэж уншиж болно. Манай тохиолдолд № . . гэж тэмдэглэснийг анхаарнауу.Дүрэм 64Дэс дарааллыг тэмдэглэх нь:  Аливаа тоочсон зүйлийн дарааллыг тоогоор буюу цагаан толгойн үсгээр дугаарлаж бичнэ. Хэд хэдэн давхар дарааллыг тэмдэглэхдээ эхлээд ром тоогоор, түүний доторх дугаарлалын тоог мөн цифрээр, цагаан толгойн үсгийн дарааллаар тус тус дугаарлана.  Ром тоог зөвхөн дэс дараалал заахад хэрэглэх бөгөөд цэггүй бичнэ. Жишээлбэл: XX зуун, V бүлэг гэх мэт.  Дугаар гэсэн үгний оронд номерын тэмдэг №-ыг хэрэглэж болно. Жишээлбэл: Энэ хүний паспорт болбол 1983 онд олгосон №272505 гэсэн номертой болно гэх мэт